پل لاتیدان، بندرعباس

بقاياي ويرانه اين پل در مسير کاروان رو دوره صفوي شيراز – بندرعباس ، بر روي بستر رودخانه کول و 50 کيلومتري غرب بندرعباس واقع گرديده است (نقشه هاي ش 247 و 248). پل لاتيدان ظاهراً در زمان شاه عباس اول و در جريان احداث جاده کاروان رو مذکور ساخته شده و نقش موثري در نقل و انتقال نيرو و تدارکات براي باز پس گيري منطقه خليج فارس از استعمارگران پرتغالي داشته است. رودخانه کول از رودهاي پر آب منطقه بوده و در اين محل داراي بستر عريض و طغيان هاي فصلي است. بر همين اساس ، در مسير جاده کاروان رو ، احداث پلي طويل بر بستر رودخانه ضرورت داشته است. پل لاتيدان طولاني ترين پل تاريخي ايران و يکي از باشکوه ترين آنهاست ؛ ليکن به جهت سهل انگاري در شالوده سازي و شايد تعجيل در ساخت آن – براي حمله به پرتغالي ها – و همچنين طغيان هاي شديد رودخانه ، مدت نسبتاً کمي بعد از ساخت قسمتي از آن فرو ريخته است. در بازديدي که انگلرت کمپفر از اين پل در سال 1686 م داشته ، قسمت‌هايي از آن فرو ريخته بود. پل لاتيدان در زمان آباداني بيش از هزار متر طول داشته و متشکل از سه قسمت شرقي ، غربي و ديواره سدي بين آن دو بوده است.

امروزه از قسمت شرقي حدود 270 متر و از قسمت غربي ويرانه 147 متر باقي مانده , ولي از ديواره سدي به جهت اينکه در معرض جريان اصلي رودخانه قرار داشته ، آثار زيادي برجاي نمانده است. اين ديواره حدود 800 متر طول ، 2 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض داشته و ظاهراً در فواصل معين با جرزهاي نيم دايره تقويت مي شده است. از قسمت غربي پل تنها بقاياي 17 پايه که به طور منظم و در يک محور ساخته شده اند ، باقي مانده که قابل بازسازي نيست. اين پايه ها در جهت بالا رود و پايين رود داراي موج شکن هاي نيم دايره بوده و مصالح و شيوه ساخت آنها مشابه بخش هاي ديگر پل است. به نظر مي رسد که عرض پل در قسمت غربي 80/6 متر و بيشتر از قسمت شرقي بوده است. از قسمت شرقي که 270 متر طول و 33 دهانه يا چشمه داشته ، آثار بيشتري برجاي مانده است. اين قسمت پل 40/5 متر عرض (60/1 متر کمتر از قسمت غربي) داشته و با شيب ملايمي بر ارتفاع آن افزوده مي شده است ؛ به طوري که از يک متر در کناره رودخانه به 6 متر و با احتساب جان پناه ها به 5/6 متر در ميانه مي رسيده است. 33 دهانه اين قسمت داراي ابعاد مختلفي بوده اند که از کناره تا ميانه وسيع تر مي شده است.

در حال حاضر حدود 20 دهانه اين قسمت سالم برجاي مانده که نشان دهنده معماري پيشرفته و درخور توجه آن است. در ابتداي اين قسمت 9 دهانه کوچک فرعي وجود دارد که پل از آن به بعد کامل مي شود. از نهمين دهانه به بعد ، پل 17 دهانه به عرض 40/5 و 17 پايه به عرض 80/3 متر دارد. عرض بيست و ششمين دهانه 80/5 متر است که در جريان اصلي آب قرار دارد. قسمت شرقي پل با دهانه هاي ديگر و مطابق با همين عرض ادامه پيدا مي کند ؛ هرچند جريان اصلي رودخانه آسيب هاي زيادي به اين قسمت وارد ساخته است. بر روي پايه هاي قسمت اصلي اين بخش از پل ، آبگذرهايي در دو طبقه تعبيه شده که در مواقع طغيان ، آب را از خود عبور داده و همچنين سبب صرفه جويي در مصالح و کاهش وزن پل مي شده است. پايه هاي پل در اين بخش حدود يک متر بالاتر از سطح آب و حداقل 50/2 متر بالاتر از بستر رودخانه قرار دارد. اضلاع پايه ها در جهت مخالف و موافق جريان آب داراي موج شکن هايي با قوس جناغي است تا فشار آب به پايه ها را بشکند. طول اين پايه ها 15/10 متر است. بر روي اين پايه ها ، جرزهايي به طول 80/8 و عرض 45/1 متر ساخته شده و بين آنها ، آبگذرهايي در دو طبقه جا گرفته است. طاق دهانه هاي اصلي و آبگذرهاي روي پايه ها به اين جرزها متکي است. ارتفاع آبگذر طبقه اول 20/2 و طبقه دوم 50/1 متر است.

سطح گذر پل لاتيدان را با سنگ هاي مسطح فرش و لا به لاي آنها را با ملات پر کرده بوده اند. پل رود کول با توجه به بستر رسوبي و غير مستحکم رودخانه ، فاقد يک شالوده مستحکم و يکپارچه است و ظاهراً حتي بستر رودخانه در اين محل براي جلوگيري از شسته شدن بنيان پايه ها ، سنگ فرش نشده و پي ها هر کدام به طور مستقل بر روي بستر رسوبي رودخانه نهاده شده است. مسلم است که اين شيوه پايه سازي براي پلي به طول چند صد متر و بر روي بستر رسوبي رودخانه اي که داراي طغيان هاي فصلي شديد هست ، چقدر نامناسب است. اين مساله سبب شده که اکثر پايه ها و بالطبع ، طاق ها فرو ريزد ؛ به طوري که امروزه از آن همه عظمت و شکوه اوليه ، اثر چنداني برجاي نمانده است. البته مصالح نه چندان مناسب (قطعات سنگ هايي به ابعاد و اشکال مختلف و نامنظم و به مقدار کم قطعات سنگ هايي تراشيده) و عدم رسيدگي و مرمت پل نيز از علل ديگر خرابي زودهنگام اين پل به شمار مي رود. اين پل به شماره 2005 به ثبت تاريخي رسيده است.

باید دانست که درازای پل لاتیدان (پل‌کول)، سه برابر سی و سه پل اصفهان است و تاکنون گام‌های اندکی برای بازسازی، استحکام‌بخشی و نگاه‌داری این پل برداشته شده‌است. به‌گونه‌ای که تنها در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۶، بازسازی اندکی بر روی آن به عمل آمده‌است. از آن‌جا که این پل، در مسیر آبراهه‌های چندی قرار دارد و در فصل بارندگی، حجم آب در زیر پل بسیار زیاد است، از این رو باید با تعیین اعتبارات ملی برای این اثر ملی، کار  بررسی‌های استحکام‌بخشی و بازسازی این پل آغاز شود، پیش از آن‌که این اثر که پس از گذشت سال‌ها بر اثر یک سیلاب سر برآورده‌است، در اثر سیلاب دیگری فرو ریزد و نابود شود.

  چ